BOLU YÖRESİ HALK OYUNLARI
Yöre oyunlarını kadın ve erkekler ayrı mekanlarda oynamaktadırlar.Halk oyunlarımız en az iki kişi tarafından oynanıp,kadınlarda bu sayı altıdan fazla olmaz. Oyunlar karşılıklı ve yön değiştirerek daire ve çizgi formunda oynanır. Oyunlar bireysel olup son ve komut veren gibi özel kişiler yoktur. Çiftetelli gibi düz oyunlarda en ince özellik, kadın veya erkeklerin göbek atma ve omuz sallamasıdır. Kadın ve erkek oyunlarında sekme,sürtme,atlama(hoplama) ve yürüme ayakta yapılan temel hareketlerdir. Oyunların tümünde kollar dirsekten kırılarak yanlarda sabit veya önde belle omuz arasında aşağı ve yukarı hareket ettirilir. Yörede türkü adları aynı zamanda oyun adları olmuştur. Kadın oyunlarının hemen hepsi türkü eşliğinde oynanır. Türküye genelde tef çalan kadın söyler. Günümüzde tefin yerini teyp kasetleri almıştır. Düğünlerde yaşlılar ve gençler aynı anda oyuna kalkamazlar. Özellikle Kıbrısçık ilçesi halk oyunları ve giysileri açısından zenginlik göstermektedir.
Bu oyunlar:Pıt pıt (Men men) , Atlama (Gazel) Düz oyun (Çiftetelli), Ah Karadeniz, Değirmen, Ziller, Yemenimin uçları, Ada yolu, Halimem, Estireyim mi, Ördek, Karaköy kaşık oyunu oynanmaktadır.
Bu oyunlar:Pıt pıt (Men men) , Atlama (Gazel) Düz oyun (Çiftetelli), Ah Karadeniz, Değirmen, Ziller, Yemenimin uçları, Ada yolu, Halimem, Estireyim mi, Ördek, Karaköy kaşık oyunu oynanmaktadır.
İlimizde köçek adı verilen oyuncular günümüzde de bu geleneği devam ettirmektedirler. Köçekler kadın elbisesi giyerek zilleriyle birlikte eğlencelerde oynarlar. Ördek oyunu ilimizin en çok dikkat çeken oyunlarındandır. Ördeğin uyuduğunu gösteren bölümde oyuncular bahşiş almadan oyuna devam etmezler. Yöremizde oynanan bazı oyunların öyküsü vardır.
Bunlardan Karaköy Sekmesi oyununun öyküsü şöyledir;
Karaköy’den bir çoban köyün hayvanlarını her sene Haymana yaylasına beslemeye götürmektedir. Süresi bitince tekrar köye geri döner ve bir kızı sever. Kızı ailesinden istetir,fakat başlık parası fazla gelir. Bunun üzerine köyün ağası çobanı yanına çağırarak başlık parasını vereceğini söyler, ancak çoban, ağanın koyunlarını bir yıl içinde Haymana’ya götürüp iyice besledikten sonra geri getirecektir. Çoban bu şartı kabul eder ve gider. Süre birmiş ancak çoban dönememiştir. Bunun üzerine çobanın nişanlısı bu türküyü yakar.
Karaköy’den bir çoban köyün hayvanlarını her sene Haymana yaylasına beslemeye götürmektedir. Süresi bitince tekrar köye geri döner ve bir kızı sever. Kızı ailesinden istetir,fakat başlık parası fazla gelir. Bunun üzerine köyün ağası çobanı yanına çağırarak başlık parasını vereceğini söyler, ancak çoban, ağanın koyunlarını bir yıl içinde Haymana’ya götürüp iyice besledikten sonra geri getirecektir. Çoban bu şartı kabul eder ve gider. Süre birmiş ancak çoban dönememiştir. Bunun üzerine çobanın nişanlısı bu türküyü yakar.
BOLU YÖRESİ KIYAFETLERİ
KADIN GİYSİLERİ
BAŞA GİYİLENLER
Tepelik (Takke): Döğme gümüşten olup fese tutturulur. Gümüş yaklaşık 13 cm uzunluğunda kare şeklinde 1, 1.5 cm eninde bulunur. Tepeliğin hizasında altın zincirler olup, fes hizasına kadar sarkar. Her zincirde üçer altın olmak üzere, turn başta 30 altın bulunur. Fesin üzerinde yani tepeliğin altına kırmızı renkte saten geçirilir.Bunun ismi de çeki veya gaz'dir. Altınlar bunun üzerinde sallanır
Çember (Başörtü): Tepeliğin üzerine beyaz renkte, kenarlan gül işlemeli, uç çevresi pul oya ile işli, yöresel adı "ÇEMBER" olan eşarp örtülür.Eşarptaki işlemeler kanaviçe ile yapılır.Çemberi kadınlar üstten, kızlar ise çene altından bağlar. Saçlan bel hiza*sına kadar iner ve ince örü yapılır.Saçların gürlüğüne göre örü sayısı da değişir. En az 40, en çok 60 adettır.Örülerin uçlarına ise nazar değmesin diye mavi boncuk takılır. Kızlar gelin olurken, saçlan önden kakül kesilir.Buna da o yörede "zülüf' denir
SIRTA GİYİLENLER
Akçagöynek: Kendi el tezgahlarında beyaz iplikten dokunan düz renkte kumaştan dikilir.Yaka ve etek uçlan iki su halinde kanaviçe işlenir.Zengin elişi motiflerle süslü olan bu giysiye halk dilinde "AKÇA GÖYNEK" ismi verilir.Motiflerin yapıldığı ilik yünden olup, yörede yetişen otlardan boyalarla renklendirilmiştir.Bu göynekler önde bulunan iplere göre isim alır At nalı işlemeli,Bıçak burnu işlemeli,Goyun gözü, işlemeli,Çırrak işlemeli,Kedi ayaği işlemeli,Muskali işlemeli,Goydürme işlemeli,Yılan iyesi işlemeli.Söz konusu göyneğin boyu diz kapağı altındadır.
Fermane: Üst kısmına yöresel adı "FERMANE" olan kollu çepken giyilir.Kadife, çuha veya suet kumaştan yapılan bu giysi, bordo-lacivert-ördek başı yeşil renklerden olur. Fermanenin kollan ve on kısımları gümüş sim işli olup, işlerde gül motifleri hakimdir. Boyu ise bel hizasındadır
İşlik: Bazi kişilerce fermene yerine daha ziyade suet kumaştan yapılan işlik giyilir.Turuncu, mavi ve bordo renklerde yapılır.Boyu bel hizasındadır.Çevresi ve Ön kısmı iş*li kollarında da çok ince bilezik olup hafif büzdürülür. Sade işlemeli olan bu giysi üzerindeki motiflere gore isim alır
a) Koç boynuzlu,
b) Aynah,
c) Güllü işlemeli,
d) Kaz ayaği,
e) Düz didi,
f) Oturtma
Üç Etek: İplikleri kendileri tarafından boyanır.Renklerde genelde bordo veya lacivert hakimdir. Kumaş el tezgahında dokunur. O yörede bulunan köylere göre kareli ve*ya çizgili olarak değişmektedir.Fermane veya işliğin altına giyilir
Şalvar: Üçeteğin kumaşından el tezgahlannda dokunur.Bazı köylerde çizgilisi de giyilmektedir.Uçkur kısmına ayrı bir kumaş geçer. Kumaşlarda rengine ve desenine gö*re isim alır
1- Çiğer alı
2- Kırmızı alaca don
3- Mavi alaca don
AYAĞA GİYİLENLER
Çorap: Kırmızı, yeşil, mavi, lacivert, sarı ve beyaz renklerin hakim olduğu çorap bulunur.Gül motiflerinin çoğunlukta bulunduğu çoraplar yün ipliğinden örülür.Bunlar-da motiflerine göre isim alır
1. Muskalı tek şişli çorap
2. Mozak gülü beş şişli çorap
3. Dağınık gül beş şişli çorap
4. Karalı yel este beş şişli çorap
5. Güççük beş şişli çorap
Yemeni (Ayakkabı): Altı kösele ve kabaralı olan ayakkabıların yüz kısmı deri kaplıdır.Renklerde bordo kırmızısı veya siyah renk hakimdir.Genelde kina ve düğünlerde giyilir.Yöresel adı "KUNDURA" veya "YEMENI”dir. Günlük giysileri ise hayvan derisinden yapılmış çarıktır
AKSESUAR
Gümüş Kemer: Dövme gümüşten olup, önünede kurbağa kafası biçiminde tokası bulunur. Üç eteğin üzerine takılır. Yörede gümüş kemer yerine kırma kemer de kullanılmaktadır. Halk dilinde bunlara "kuşak" adı verilir
Dizili Altın: Kırmızı kurdeleye dizili altın kullanılır. Bunlarda boyuna takılır. Oyun aracı olarak da şimşirden yapılan tahta kaşık kullanılır.
BAŞA GİYİLENLER
Tepelik (Takke): Döğme gümüşten olup fese tutturulur. Gümüş yaklaşık 13 cm uzunluğunda kare şeklinde 1, 1.5 cm eninde bulunur. Tepeliğin hizasında altın zincirler olup, fes hizasına kadar sarkar. Her zincirde üçer altın olmak üzere, turn başta 30 altın bulunur. Fesin üzerinde yani tepeliğin altına kırmızı renkte saten geçirilir.Bunun ismi de çeki veya gaz'dir. Altınlar bunun üzerinde sallanır
Çember (Başörtü): Tepeliğin üzerine beyaz renkte, kenarlan gül işlemeli, uç çevresi pul oya ile işli, yöresel adı "ÇEMBER" olan eşarp örtülür.Eşarptaki işlemeler kanaviçe ile yapılır.Çemberi kadınlar üstten, kızlar ise çene altından bağlar. Saçlan bel hiza*sına kadar iner ve ince örü yapılır.Saçların gürlüğüne göre örü sayısı da değişir. En az 40, en çok 60 adettır.Örülerin uçlarına ise nazar değmesin diye mavi boncuk takılır. Kızlar gelin olurken, saçlan önden kakül kesilir.Buna da o yörede "zülüf' denir
SIRTA GİYİLENLER
Akçagöynek: Kendi el tezgahlarında beyaz iplikten dokunan düz renkte kumaştan dikilir.Yaka ve etek uçlan iki su halinde kanaviçe işlenir.Zengin elişi motiflerle süslü olan bu giysiye halk dilinde "AKÇA GÖYNEK" ismi verilir.Motiflerin yapıldığı ilik yünden olup, yörede yetişen otlardan boyalarla renklendirilmiştir.Bu göynekler önde bulunan iplere göre isim alır At nalı işlemeli,Bıçak burnu işlemeli,Goyun gözü, işlemeli,Çırrak işlemeli,Kedi ayaği işlemeli,Muskali işlemeli,Goydürme işlemeli,Yılan iyesi işlemeli.Söz konusu göyneğin boyu diz kapağı altındadır.
Fermane: Üst kısmına yöresel adı "FERMANE" olan kollu çepken giyilir.Kadife, çuha veya suet kumaştan yapılan bu giysi, bordo-lacivert-ördek başı yeşil renklerden olur. Fermanenin kollan ve on kısımları gümüş sim işli olup, işlerde gül motifleri hakimdir. Boyu ise bel hizasındadır
İşlik: Bazi kişilerce fermene yerine daha ziyade suet kumaştan yapılan işlik giyilir.Turuncu, mavi ve bordo renklerde yapılır.Boyu bel hizasındadır.Çevresi ve Ön kısmı iş*li kollarında da çok ince bilezik olup hafif büzdürülür. Sade işlemeli olan bu giysi üzerindeki motiflere gore isim alır
a) Koç boynuzlu,
b) Aynah,
c) Güllü işlemeli,
d) Kaz ayaği,
e) Düz didi,
f) Oturtma
Üç Etek: İplikleri kendileri tarafından boyanır.Renklerde genelde bordo veya lacivert hakimdir. Kumaş el tezgahında dokunur. O yörede bulunan köylere göre kareli ve*ya çizgili olarak değişmektedir.Fermane veya işliğin altına giyilir
Şalvar: Üçeteğin kumaşından el tezgahlannda dokunur.Bazı köylerde çizgilisi de giyilmektedir.Uçkur kısmına ayrı bir kumaş geçer. Kumaşlarda rengine ve desenine gö*re isim alır
1- Çiğer alı
2- Kırmızı alaca don
3- Mavi alaca don
AYAĞA GİYİLENLER
Çorap: Kırmızı, yeşil, mavi, lacivert, sarı ve beyaz renklerin hakim olduğu çorap bulunur.Gül motiflerinin çoğunlukta bulunduğu çoraplar yün ipliğinden örülür.Bunlar-da motiflerine göre isim alır
1. Muskalı tek şişli çorap
2. Mozak gülü beş şişli çorap
3. Dağınık gül beş şişli çorap
4. Karalı yel este beş şişli çorap
5. Güççük beş şişli çorap
Yemeni (Ayakkabı): Altı kösele ve kabaralı olan ayakkabıların yüz kısmı deri kaplıdır.Renklerde bordo kırmızısı veya siyah renk hakimdir.Genelde kina ve düğünlerde giyilir.Yöresel adı "KUNDURA" veya "YEMENI”dir. Günlük giysileri ise hayvan derisinden yapılmış çarıktır
AKSESUAR
Gümüş Kemer: Dövme gümüşten olup, önünede kurbağa kafası biçiminde tokası bulunur. Üç eteğin üzerine takılır. Yörede gümüş kemer yerine kırma kemer de kullanılmaktadır. Halk dilinde bunlara "kuşak" adı verilir
Dizili Altın: Kırmızı kurdeleye dizili altın kullanılır. Bunlarda boyuna takılır. Oyun aracı olarak da şimşirden yapılan tahta kaşık kullanılır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder